ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΡΦΑΝΟΣ
 

    Ο ναϊσκος του Αγίου Νικολάου Ορφανού βρίσκεται στο τέρμα της οδού Αποστόλου Παύλου και ανατολικά της οδού Ηροδότου, στα νότια της πλατείας Καλλιθέας της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης.

    Αποτελείται από ένα κεντρικό υπερυψωμένο τμήμα και από μια στεγασμένη και κλειστή στοά σε σχήμα "Π", που τον περιβάλλει από τις τρεις πλευρές του (νότια, δυτική, βόρεια). Το κεντρικό τμήμα που είναι και το παλιότερο, στεγάζεται με ξύλινη σαμαρωτή στέγη, ενώ τα πλάγια μέρη της στοάς στεγάζονται με μονοκλινή στέγη. Η επικοινωνία του κεντρικού τμήματος με τη στοά που το περιβάλλει γίνεται με δύο "δίλοβα" ανοίγματα (νότος, βορράς) και μία θύρα (δύση). Οι μαρμάρινες κολώνες που υποβαστάζουν τα "δίλοβα" ανοίγματα έχουν ενδιαφέροντα "Θεοδοσιανά" παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα με διπλές σειρές φύλλων ακάνθου, ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το μαρμάρινο τέμπλο του κεντρικού τμήματος που σώζεται. Δεξιά και αριστερά του τέμπλου στο ανατολικό τέρμα των αντίστοιχων "στοών" εσωτερικά, δημιουργούνται δύο μικρά παρεκκλήσια, από τα οποία το ένα (βόρειο) συγκοινωνεί, με θύρα, με το ιερό και χρησιμοποιείται ως "πρόθεση".

    Εσωτερικά, όλες οι πλευρές του κεντρικού τμήματος είναι καλυμμένες με αγιογραφίες άριστης τέχνης που ανάγονται χρονικά στο 14ο αιώνα. Οι αγιογραφίες αυτές έχουν συνθετική δύναμη, χρωματικό πλούτο και ενδιαφέρουσα θεματολογία. Ακόμα αποτελούν ένα έργο συνολικά μοναδικό, καθώς οργανώνονται με τρόπο αξιοθαύμαστο στο διαθέσιμο χώρο και στις επιφάνειες των τοίχων. Η τοιχογράφηση γίνεται βασικά με μία αρχή δημιουργίας ζωνών. Στην κάτω ζώνη εικονίζονται ολόσωμοι άγιοι, πιο πάνω μπούστα αγίων και μετά από αυτά αναπτύσσονται ολόκληρες παραστάσεις από το Δωδεκάορτο, τα Πάθη και την Ανάσταση του Χριστού. Άλλες τοιχογραφίες που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι εικόνες από το βίο του Αγίου Γερασίμου, παραστάσεις της Παναγίας, θαύματα Αγίων, ο Ακάθιστος Ύμνος, ο βίος του Αγίου Νικολάου και σκηνές από το Μηνολόγιο.

 

 
Κάτοψη του ναού του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης. Διακρίνεται ο κεντρικός πυρήνας και η περιμετρική κλειστή στοά.
 
 

    Η τοιχοδομία του μνημείου επίσης παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς μάλιστα είναι φανερή μία ουσιαστική διαφοροποίηση στα υλικά δόμησης του κεντρικού τμήματος και της κεντρικής στοάς. Στην πρώτη περίπτωση η δόμηση γίνεται με σειρές πλίνθων και διακοσμητικά σύνολα. Αντίθετα η στοά που είναι νεότερη, έχει πιο απλό τρόπο κτισίματος. Πάντως, γενικά εμφανίζονται στο κτίσμα πολλά κοινά χαρακτηριστικά και ομοιότητες -κύρια σε ότι αφορά τη δόμηση-  με το καθολικό της Μονής των Βλατάδων, το ναό των Ταξιαρχών και τον ναό των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης. Είναι σχεδόν βέβαιο πως και ο ναϊσκος του Αγίου Νικολάου Ορφανού είναι κτίσμα του πρώτου μισού του 14ου αιώνα.
 

 

Δυτική όψη του ναού του  Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης.
 
 
    Ο Άγιος Νικόλαος Ορφανός, που υπήρξε μετόχι της Μονής Βλατάδων, κατά την παράδοση ήταν ναός ενός μικρού μοναστηριού, που διατηρούσε στον ίδιο χώρο και ορφανοτροφείο. Για το λόγο αυτό μάλιστα ονομάσθηκε και "Άγιος Νικόλαος των Ορφανών". Η άποψη όμως που επικρατεί είναι ότι το όνομά του το πήρε από το όνομα του κτήτορά του "Ορφανού". Στον αύλειο χώρο του μνημείου και σε επαφή με τη σημερινή οδό Ηροδότου, που φαίνεται πως υπηρχε από παλιά, σώζονται ίχνη του "πρόπυλου" της μικρής μονής, από όπου γινόταν, όπως και τώρα, η προσπέλαση στο ναό.
 
 

Αποκατάσταση της αρχικής μορφής του ναού του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονικης και του αρχαίου πρόπυλου της μονής ίχνη του οποίου σώζονται σε επαφή με την οδό Ηροδότου (κατά Α. Ξυγγόπουλο).
 
 
 
 Ευρήματα από το αρχαίο πρόπυλο της Μονής του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης.
 

   

 
Θεοδοσιανό μαρμάρινο κιονόκρανο από το ναό του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης
 
 
 
 
Ανατολική όψη (κόγχη ιερού) του ναού του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης.
    Είναι φανερή και στην εικόνα η διαφοροποίηση της τοιχοποιϊας του κεντρικού πυρήνα και της περιμετρικής στοάς.
 
 
 

Ο Άγιος Δημήτριος. Τοιχογραφία από το ναό Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης..
 
 
 
Εσωτερικό από το ναό του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης. Στο πρώτο πλάνο το μαρμάρινο τέμπλο
του ναού,ενώ πίσω διακρίνονται οι θαυμάσιες τοιχογραφίες του που ανάγονται χρονικά στο 14ο αιώνα.
 
 
Ο εν Κανά γάμος. Τοιχογραφία από το ναό του Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης.
 
 
 

 
Βυζαντινές Χριστιανικές Εκκλησίες

Επιστροφή στη Home Page