ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΕΩΝ
 

    Ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων βρίσκεται στο κέντρο της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, νοτιοδυτικά της Αρχαίας Αγοράς και βόρεια της οδού Εγνατία. Είναι κτισμένος σε σχήμα σταυρού, με τρούλο που στηρίζεται στη διασταύρωση των κάθετων καμαρών, με ένα ψηλό τύμπανο. Το κτίσμα είναι ολόκληρο πλινθόκτιστο με πολλά μορφολογικά και διακοσμητικά στοιχεία που του δίνουν μία χαρακτηριστική κομψότητα, καθώς όλα τα ανοίγματα και τα τόξα περιβάλλονται από ευθείες και οδοντωτές τούβλινες ταινίες. Από τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων μπορεί να θεωρηθεί εκπρόσωπος της λεγόμενης "Αρχιτεκτονικής Σχολής της Κωνσταντινούπολης" και πρόγονος της "Μακεδονικής Σχολής", όπου διαμορφώθηκαν καθαρές λύσεις "σταυροειδούς" τύπου (Άγιος Παντελεήμονας, Προφήτης Ηλίας, Άγιοι Απόστολοι κ.ά.). Χαρακτηριστικό επίσης του ναού είναι και η ύπαρξη ορόφου πάνω από το νάρθηκα, στο δυτικό τμήμα του. Το στοιχείο μάλιστα αυτό που συναντάται συνήθως σε μοναστηριακούς ναούς, δημιουργεί τη βάσιμη άποψη πως ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων ίσως να ήταν καθολικό κάποιας μονής για την οποία όμως δεν έχουμε στοιχεία.
 

 

 Κάτοψη του ναού της Παναγίας των Χαλκέων Θεσσαλονίκης.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα αποτελεί η "καθαρότητα" της διάταξης των χώρων με βάση το σταυρό που σχηματίζουν οι κάθετες καμάρες ("σταυροειδής").
 
 

    Ο τρούλος, στον κυρίως ναό, στηρίζεται σε τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα, που υποβαστάζονται από ισάριθμους μονολιθικούς κίονες με κιονόκρανα (κυκλικά στο κάτω μέρος και τετράγωνα στο πάνω) με ανάγλυφους ρόδακες και σταυρούς. Δεξιά και αριστερά της Αγίας Τράπεζας υπάρχουν δύο μικρά διαμερίσματα που επικοινωνούν με χαμηλές θύρες (πρόθεση και διακονικό).

    Στη μέση του ναού, στη βόρεια πλευρά, υπάρχει ο τάφος του ιδρυτή του ναού "Πρωτοσπαθάριου" ή "Κατεπάνω" της Λαγουβαρδίας Χριστοφόρου. Για τον ιδρυτή του ναού Χριστόφορο, μιλάει η επιγραφή που είναι χαραγμένη στο μαρμάρινο υπέρυθρο της δυτικής εισόδου του ναού: "αφιερόθη ο πρην βέβηλος τόπος εις ναόν περίβλεπτον της Θ(εοτό)κου παρά Χριστωφ(όρου) του ενδοξοτάτ(ου) βασιληκού (πρωτο)σπαθαρήου κ(αι) κατεπάνο Λαγουβαρδίας κ(αι) τις συνβίου αυτού Μαρίας κ(αι) Κατακαλίς μηνή Σεπτεμβρίο ηνδ(ικτιώνος) ιβ΄, έτι ςφλζ (=6537)". Από τη χρονολόγηση αυτή προκύπτει πως ο ναός κτίστηκε το 1028. Οι λέξεις ακόμα "ο πριν βέβηλος τόπος", σημαίνουν πως ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων κτίστηκε σε χώρο όπου προηγούμενα υπήρχε αρχαίος ειδωλολατρικός ναός, πιθανά του Ηφαίστου ή του Καβείρου, θεοτήτων που είχαν πάντως σχέση με την χαλκευτική τέχνη, που συνεχίζει από παράδοση να υπάρχει ακόμα στην γύρω περιοχή. Άλλωστε στον ίδιο χώρο προσδιορίζεται η "Χαλκευτική Στοά", η "Καταφυγή", και οι "Υπόγειες καμάρες" όπου δίδαξε προς τους Θεσσαλονικείς ο προστάτης της πόλης Άγιος Δημήτριος.
 

 

Νότια όψη του ναού της Παναγίας των Χαλκέων Θεσσαλονίκης.
 
 
    Στο ναό υπάρχουν αξιόλογες τοιχογραφίες σύγχρονες με το κτίσμα, όπως: η Ανάληψη του Χριστού (στον τρούλο), ο Μυστικός Δείπνος (στο ιερό), η Δευτέρα Παρουσία (στο νάρθηκα), Η Πεντηκοστή, η Γέννηση, η Προσκύνηση των Μάγων, η Υπαπαντή, η Σταύρωση, η Κοίμηση της Θεοτόκου κ.ά., σε διάφορα σημεία του ναού.

    Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων μετατράπηκε από τους Τούρκους σε μουσουλμανικό τέμενος (τζαμί) με το όνομα "Καζαντζιλάρ τζαμί", μία και βρισκόταν κοντά στην περιοχή των "χαλκάδικων" (καζαντζίδικα) της πόλης.
 
 


Ο τάφος του ιδρυτή της Παναγίας των Χαλκέων Χριστοφόρου.
 

 

     Τοιχογραφίες της κόγχης του ιερού του ναού της Παναγίας των Χαλκέων (1030-1040)
 

 

Η Θεία Ευχαριστία. Τοιχογραφία από το ναό της Παναγίας των Χαλκέων.
 

 

Ο τάφος του "Κατεπάνω" της Λαγουβαρδίας Χριστοφόρου, ιδρυτή και κτήτορα της Παναγίας των Χαλκέων στη βόρεια πλευρά του ναού.
 
 
 
 

Βυζαντινές Χριστιανικές Εκκλησίες

Επιστροφή στη Home Page